आंबा
कोकणचा राजा म्हणून आंबा फळाला ओळखतात.आंबा हा विषुवृत्तीय प्रदेशात आढळणारे झाड. कोकणात आंबा जास्त पिकतो. कच्चा आंबा म्हणजेच कैरी होय. पिकलेला आंब्यापासून रस बनवतात. आंब्याच्या कोई पासून सुपारी बनवतात.
आंबा म्हटले की तोंडाला पाणी सुटते.आंब गोड चव असलेला आंबा सर्वांना प्रिय आहे. चला जाणून घेवू .आंबा पिकाविषयी
आंबा लागवड विषयी माहिती
हवामान-
हवामान आंब्याच्या वेगवेगळ्या जातींना चांगल्या वाढीसाठी व फळधारणेसाठी वेगवेगळ्या तापमान व आर्द्रतेची आवश्यकता असते. काही जाती, जसे की हापूस व केसर, उष्ण व दमट हवामानात वाढतात, तर इतर, जसे की तोतापुरी, कोरड्या व उष्ण हवामानात अधिक सहनशील असतात. त्यामुळे शेतकऱ्यांनी त्यांच्या विशिष्ट हवामान परिस्थितीला अनुकूल अशी वाण निवडावी.
आंबा लागवडीचं परफेक्ट नियोजन
जमीन
आंब्याच्या वाणांनाही वेगवेगळ्या मातीची आवश्यकता असते. उदा हापूस जाती खोल, चांगल्या निचऱ्याच्या व सुपीक जमिनीत सर्वोत्तम कामगिरी करते, तर तोतापुरी जाती कमी सुपीक व उच्च सामू असलेल्या मातींना प्राधान्य देते. शेतकऱ्यांनी त्यांच्या जमिनीच्या प्रकाराशी जुळवून घेणारी वाण निवडावी. बाजारपेठेची मागणी आंब्याची मागणी प्रदेश व देशानुसार बदलते. शेतकऱ्यांनी आंब्याच्या विविध वाणांच्या बाजारपेठेतील मागणीचा विचार करून लागवड करण्यासाठी विविध प्रकार निवडण्याआधी विचा हापूस व केसर वाणाना निपात बाजारात जास्त मागणी आहे, तर तोतापुरी जाती देशांतर्गत बाजारात अधिक लोकप्रिय आहे.
रोग प्रतिकारशक्ती
आंब्याची झाडे विविध रोगांना बळी पडतात, जसे की पावडर बुरशी, अँथ्रकनोज व बॅक्टेरियाचे ब्लॅक स्पॉट. नुकसान कमी करण्यासाठी व रासायनिक उपचारांची गरज कमी करण्यासाठी शेतकऱ्यांनी या रोगांना प्रतिरोधक वाण निवडावेत.
फळांची वैशिष्ट्ये
आकार, रंग, चव व पोत ही फळांची वैशिष्ट्ये देखील विविधता निवडण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. शेतकऱ्यांनी ग्राहकांच्या पसंतीस उतरलेल्या किंवा फळांची इष्ट वैशिष्ट्ये असलेली जात निवडावी.
जातीची निवड
महाराष्ट्रात पिकवल्या जाणाऱ्या आंब्याच्या काही लोकप्रिय जातींमध्ये हापूस, केसर, तोतापुरी, रत्नागिरी हापूस व बदामी यांचा समावेश होतो. प्रत्येक जातीची स्वतःची विशिष्ट वैशिष्ट्ये आहेत व ती वेगवेगळ्या वाढत्या परिस्थिती व बाजारपेठांसाठी योग्य आहे. शेतकऱ्यांनी त्यांच्या शेतासाठी योग्य जातीच्या आंब्याची निवड करण्यापूर्वी या घटकांचा काळजीपूर्वक विचार करावा.
जातीची निवड ही महाराष्ट्रातील आंबा शेतीसाठी एक महत्त्वाचा पैलू आहे व शेतकऱ्यांनी त्यांच्या वाढत्या परिस्थितीशी जुळवून घेणारी, रोग-प्रतिरोधक व बाजारपेठेमध्ये मोठी मागणी असलेली वाण निवडावी. योग्य वाण उत्पादन व चांगली गुणवत्ता मिळवू शकतात.
आंब्यांच्या जातींची यादी
आम्रपाली आंबा
केसर आंबा
गावरान आंबा
खोबऱ्या आंबा
चंद्रमा आंबा
दशेरी आंबा
नागीण आंबा
नीलम आंबा
●आंबा लागवड अंतर
आंबा लागवडीसाठी १० बाय १० मीटर अंतरावर शिफारस आहे. मात्र सघन पद्धतीने ५ × ५ अथवा ५ × ६ मीटर अंतरावर आंब्याची लागवड करता येते. यात एकरी झाडांची संख्या चार पटीने वाढते. परिणामी ४ – ५ वर्षांत एकरी ३ – ४ टन उत्पादन शक्य होते
●आंबा लागवड इस्रायल तंत्रज्ञान
केशर, हापूस व दशहरी या जातीच्या ७०० आंब्याची कलमे आणून एक एकरमध्ये त्यांची लागवड केली. त्यानंतर उर्वरित चार एकरवर ४३०० कलमांची लागवड केली. त्यांची योग्य निगा राखली. ही सर्व कलमे जगली. इस्राइल पद्धतीने लागवड केलेल्या दोन झाडांमधील अंतर तीन फूट, तर लांबीचे अंतर १४ फूट आहे. वाढ होत असलेल्या या झाडांची छाटणी केल्यामुळे झाडांची उंची कमी राहणार आहे. फांद्यांचा घेर मात्र थोडक्यात छत्री सारखा गोलाकार असणार आहे.
मृत जमीन जीवंत व सुपीक करण्यासाठी सरकारमान्य व दर्जेदार जीवाणु युक्त खते
●आंबा लागवड खत व्यवस्थापन
खते एक वर्ष वयाच्या झाडास १५ किलो कंपोस्ट खत, १५० ग्रॅम नत्र आणि ५० ग्रॅम स्फुरद १०० ग्रॅम पालाश पावसाळ्याच्या सुरुवातीस चर खोदून द्यावेत. दरवर्षी ही मात्रा समप्रमाणात वाढवून १० व्या वर्षापासुन प्रत्येक झाडाला ५० किलो कंपोस्ट खत, १.५ किलो नत्र, ५०० ग्रॅम स्फुरद आणि १ किलो पालाश बांगडी पद्धतीने जून महिन्यात द्यावे.
●आंबा बागांच्या छाटणी करण्याचा कालावधी
छाटणी फेब्रुवारी-मार्च महिन्यात करावी. …
किंवा छाटणी सप्टेंबर-ऑक्‍टोबर महिन्यात केल्यास त्यानंतर पडणाऱ्या थंडीचा कोणताही वाईट परिणाम नवीन पालवीवर झाडांना होत नाही.
छाटणी केल्यानंतर पालवी लवकर फुटण्यासाठी व भरपूर येण्यासाठी शक्य झाल्यास झाडांना युरिया खताची मात्रा, तसेच पाणी द्यावे.
●आंबा लागवड योजना
प्रत्येक वर्षी कृषी आयुक्त कार्यालयाकडून एप्रिल महिन्याच्या पहिल्या आठवड्यात वर्तमानपत्रांत जाहिरात देऊन फळबाग लागवडीसाठी इच्छुक शेतकऱ्यांकडून online अर्ज मागवले जातात. यासाठी कृषी विभागांतर्गत online पद्धत विकसित करण्यात आली आहे. जाहिरात आल्यानंतर अर्ज भरण्यासाठी एकवीस दिवसांची मुदत असते. अपेक्षे पेक्षा जास्त अर्ज आल्यास तालुकानिहाय सोडत काढून लाभार्थ्यांची निवड केली जाते. लाभार्थ्याने सर्व बाबींसह ७५ दिवसांच्या आत फळबाग लागवड करणे आवश्यक असते. या योजनेत वृक्षाधारित फळबाग लागवडीसाठी ३ वर्षांच्या कालावधीसाठी पहिल्या, दुसऱ्या व तिसऱ्या वर्षासाठी ५० टक्के, ३० टक्के व २० टक्के अनुदान मिळते. योजनेत सुरवातीच्या वर्षी लावलेल्या फळझाडांपैकी ८० %, दुसऱ्या वर्षी किमान ९० % झाडे जगवणे आवश्यक आहे. यानुसार झाडे न जगल्यास लाभार्थी दुसऱ्या व तिसऱ्या वर्षीच्या लाभास पात्र ठरत नाही.
●आंबा उत्पादन कसे वाढवावे
अति घन लागवड म्हणजे 1.5 मीटर x 4 मीटरवर आंबा लागवड करावी. जमीन कशी असावी, कोयीपासून व कलमापासून लागवड करून त्याचा जोड कसा साधावा, तसेच तिसऱ्या वर्षी 3 टन उत्पादन येण्यासाठी कशाप्रकारे मशागत करावी याचे आधुनिक तंत्रज्ञान शेतकऱ्यांना त्यांनी सांगितले.
●आंबा कलम करण्याची पद्धत
1) जंगली आंबा लहान व कमी पल्पी असतो. अशी आंब्याची झाडे तुम्हाला कोणत्याही जंगलात मिळू शकतात. तुम्हाला एक परिपक्व झाड निवडावे लागेल व नंतर तुमच्या आवडीच्या संकरित आंब्याने ते कलम करावे लागेल… अल्फोन्सो, पायरी किंवा केसर म्हणा… किंवा तुमच्या परिसरात लोकप्रिय असलेली कोणतीही विविधता.
२) आंब्याच्या झाडाची कलमे एक किंवा दोन वर्षांच्या झाडावर किंवा जुन्या झाडात (ज्याला मदर प्लांट म्हणतात) करता येते.
३) काही वेळाने तुम्हाला पाने व वरती लहान कळ्या फुटताना दिसतील. मग तुम्हाला मदर प्लांटला वरच्या बाजूस – कलमापासून सुमारे दोन फूट कापावे लागेल.
4) आता, एका वर्षापेक्षा थोडे अधिक काळ, कलम व्यतिरिक्त काही वाढ होत आहे का यावर लक्ष ठेवणे आवश्यक आहे. जर तुम्हाला अशी कोणतीही वाढ दिसली तर ती कापली जाणे आवश्यक आहे. मातृ वनस्पतीची सर्व ऊर्जा कलमाकडे निर्देशित करणे आवश्यक आहे.
आंबा खाण्याचे फायदे-
आंब्यामध्ये जास्त प्रमाणात कॅलरीज (Calories)असतात. आंब्यातील कॅलरीज तुमचं वजन वाढवू शकतात. व जर तुम्ही वजन कमी (lose weight)करण्याचा प्रयत्न करताय तर आंबा मर्यादित प्रमाणात खा. ज्यामुळे तुम्हाला कॅलरीज कमी करण्यासाठी जास्त कसरत करावी लागणार नाही.
●आंबा लोणचे
कच्चा आंबा – दोन कप, कोरडी लाल मिरची – १, चिरलेला कढीपत्ता – मूठभर, हिंग – अर्धा टीस्पून, मीठ – चवीनुसार, तेल- १/२ कप, मोहरी – 1 टेस्पून, लसूण – 10- 15 कळ्या, काश्मिरी मिरची पावडर – १/२ टीस्पून
कृती:
इन्स्टंट आंबा लोणचे बनवण्यासाठी प्रथम आंबा धुवून व पुसून घ्यावा. नंतर कढईत तेल गरम करून त्यात मोहरी व कोरड्या लाल मिरच्या घाला. आता कढीपत्ता व लसणाच्या पाकळ्या घालून हालवून घ्या. हिंग, तिखट व मीठ घालून मिक्स करा. नंतर त्यात कैरीच्या फोडी घाला व तीन मिनिटे शिजवा. तुमचं इंस्टंट लोणचं तयार आहे.
●आंबा बाजारभाव
हापूस आंब्याचे दर डझनाला दीड, 2000 रुपये आहे. त्यामुळे आंब्याचे दर अजूनही सामान्यांच्या आवाक्याबाहेर आहेत.
बाजारात सध्या रायवळ आंबा 300 ते 400 रुपये दराने विक्रीला आहे. मात्र या आंब्याला हापूस आंब्याच्या तुलनेत मागणी कमी प्रमाणात असते. यावर्षी मार्च सुरू होताच बाजारपेठेमध्ये आंबा विक्रीस उपलब्ध झालेला आहे. ग्राहकही आवडीने आंब्याची चव चाखत आहे. एप्रिल महिन्यामध्ये आंब्याचे दर कमी होण्याची शक्यता असते .
FAQ
1)पातळ कोय असणारी आंब्याची जात कोणती?
सिंधू या जातींच्या आंब्यामध्ये मध्ये अतिशय पातळ कोय असून रसाचे प्रमाण भरपूर आहे. निव्वळ लोणच्यासाठी म्हणून कोंकण रुची ही जात विकसित केली आहे. कोकण राजा या जातीची फळे आकाराने मोठी असून या जातीची कची फळे सुध्दा गोड लागतात .
2)भारतात कोणता आंबा चांगला आहे?
अल्फोन्सो आंबा,अल्फोन्सोचा आंबा हा आंब्यांचा राजा आहे यात नवल नाही. ही आंब्याची आंतरराष्ट्रीय लोकप्रिय जात आहे. ते सोनेरी सूर्यप्रकाश-पिवळ्या त्वचेसह मध्यम आकाराचे आहेत. रत्नागिरी अल्फोन्सो आंबा हा भारतातील सर्वात प्रसिद्ध आहे व जास्त प्रमाणात वापरला जाणारा आंबा आहे.
3)आंब्याच्या किती जाती आहेत?
आंब्याचे प्रकार व वाण
आंब्याच्या वाणांची नेमकी संख्या अनिश्चित असली तरी, जगभरात किमान 500 व कदाचित 1,000 व 350 व्यावसायिकरित्या पिकवले जातात.