दुधाळ जनावरे
हिवाळ्यात दुधाळ जनावरे कमी दूध देतात, त्यामुळे त्यांना हिरवा चारा संतुलित आहार द्यावा, दूध उत्पादन चांगले होईल.
तुमच्या गायींना संतुलित आहार देणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. हिरवा चारा, कर्बोदके, प्रथिने, चरबी, खनिजे आणि जीवनसत्त्वे योग्य प्रमाणात द्या.
दूधवाढीसाठी योग्य व्यवस्थापनासोबत समतोल आहार हा खूप महत्त्वाचा आहे. गायी, म्हशींच्या पचनसंस्थेवर गुणवत्तापूर्ण व अधिक दुग्धोत्पादन अवलंबून आहे. हे लक्षात घेऊनच चारा, पाणी व इतर आहार याबाबतचे नियोजन करायला हवे.
गायी, म्हशींच्या आहारात सुकी वैरण, हिरवा चारा व पशुखाद्य यांचे प्रमाण शास्त्रीयरीत्या ठरवावे. दुधाळ गायी, म्हशींच्या आहारात एकदल, द्विदल चाऱ्याचा समावेश करावा. जनावरांना ओला चारा देताना एकदल आणि द्विदल वर्गातील चाऱ्याचे मिश्रणकरावे.
गायी, म्हशींची शारीरिक वाढ, प्रजोत्पादन, गर्भाची वाढ, कासेतील ग्रंथीच्या योग्य वाढीसाठी तसेच व्याल्यानंतर दूध निर्मितीसाठी प्रथिने, ऊर्जा, खनिजे, जीवनसत्त्वे या सर्व अन्न घटकांची योग्य प्रमाणात गरज असते. दुग्धोत्पादनामध्ये जादा खर्च हा पशुआहारावर होतो.
दुधाची चव आणि गुणवत्ता थेट जनावरांच्या पौष्टिक पातळीवर अवलंबून असते. जर तुम्ही दुग्ध उत्पादक असाल आणि तुमच्या गायींना चांगले दूध द्यावे असे वाटत असेल तर येथे काही उपाय आहेत ज्यामुळे तुमचे दूध चांगले होऊ शकते-
दुधाळ जनावरांसाठी संतुलित आहार
तुमच्या गायींना संतुलित आहार देणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. हिरवा चारा, कर्बोदके, प्रथिने, चरबी, खनिजे आणि जीवनसत्त्वे योग्य प्रमाणात द्या..
दुधाळ जनावरांचे परजीवी पासून संरक्षण
तुमच्या गायींना बाह्य परजीवीपासून सुरक्षित ठेवण्यासाठी योग्य औषधे द्या. स्वच्छता आणि आरामदायक वातावरण राखल्यास त्यांचे आरोग्य राखले जाईल.
दुधाळ जनावरांचे लसीकरण
गायींचे रोगांपासून संरक्षण करण्यासाठी योग्य लसीकरण करा. हे त्यांच्या सुरक्षिततेला प्रोत्साहन देईल आणि दुधाची गुणवत्ता राखेल. या सोप्या चरणांचे अनुसरण करून, तुम्ही तुमच्या गायींच्या दुधाची गुणवत्ता सुधारू शकता.
पशुखाद्यामध्ये मका, ज्वारी, बाजरी, डाळींच्या चुणी तसेच सरकी पेंड, सोयाबीन पेंड, भुईमूग पेंड, गव्हाचा किंवा तांदळाचा कोंडा यांचा योग्य प्रमाणात वापर करून पशुखाद्य तयार करता येते. दुधामध्ये जे अन्नघटक असतात ते दुधाळ जनावरांच्या शरीरातूनच पुरविले जातात. म्हणूनच दूध निर्मितीसाठी दुधाळ गायी, म्हशींच्या आचळांमार्फत साधारणतः 400 ते 450 लिटर रक्ताचे अभिसरण होते. म्हणजेच गायी, म्हशींच्या रक्तातूनच दुधातील अन्नघटक तयार केले जातात. आपण खाद्यामार्फत अन्नघटक पुरविले नाहीत, तर जनावरे स्वतःच्या शरीरात साठवून ठेवलेली ऊर्जा वापरतात. शेवटी याचा एकंदरीतपरिणाम दुग्धोत्पादनावर होतो. हे सर्व टाळण्याकरिता जनावरांसाठी समतोल आहार व्यवस्थापन महत्त्वाचे आहे.
दुधाळ जनावरांसाठी चांगला हिरवा चारा
गाईंना हिरवा चारा चांगल्या प्रमाणात देणे चांगले. हे त्यांच्या सर्व गरजा पूर्ण करते आणि त्यांना जिवंत ठेवत .गायी, म्हशींचे प्रकृतिमान सुधारणे, दूध उत्पादन वाढवणे आणि वाढलेले दूध उत्पादन कायम ठेवण्यासाठी जनावरांना संतुलित आहार देणे गरजेचे असते. हिरवा चारा वाळलेला चारा व खुराक यांच्या माध्यमातून आपण जनावरांना समतोल आहाराचा पुरवठा करतो. जनावरांच्या आहारातील खुराक हा त्यांच्या दूध उत्पादनावर ठरावला जातो. चाऱ्याचे प्रमाण हे त्यांच्या शारीरिक वजनानुसार ठरवितात. पूर्ण वाढ झालेल्या जनावराला त्याच्या वजनाच्या 6 टक्के हिरवा चारा, 1 ते 1.5 टक्के वाळलेला चारा द्यावा लागतो.
300 किलोच्या जनावरांसाठी 18 किलो हिरवा चारा, 3 ते 5 किलो वाळलेला चारा 24 तासांसाठी आवश्यक असतो. चांगला पौष्टिक हिरवा चारा जनावरांना दिल्याने दूध उत्पादनात वाढ होते. त्याव्यतिरिक्त आलाप खुराकावरील खर्चही कमी होतो. जनावरांच्या आहारात सुकी वैरण, हिरवा चारा व पशुखाद्य यांचे प्रमाण शास्त्रीयरीत्या ठरवावे. साधारणपणे 400 किलो वजनाच्या जनावराला 12 किलो शुष्क आहार द्यावा. त्यातील दोन तृतीयांश भाग सुका वैरणीच्या आणि एक तृतीयांश हिरवा चाऱ्याच्यास्वरूपात द्यावा. जनावरांना प्रत्येक लिटर दुधासाठी 300 ते 400 ग्रॅम पशुखाद्याची गरज असते. दुधावाटे बाहेर पडणाऱ्या कॅल्शिअम, फॉस्फरस या घटकांच्या भरपाईसाठी खाद्यासमवेत 50 ते 100 ग्रॅम क्षार मिश्रण द्यावे.
6 ते 7 किलो लुसर्न चारा, बरसीम किंवा चवळी चारा जनावरांना दिल्याने आलापावरील खर्च कमी होतो. दुधाळ जनावरांच्या आहारात एकदल, द्विदल चाऱ्याचा समावेश करावा. जनावरांना ओला चारा देताना एकदल आणि द्विदल वर्गातील चाऱ्याचे मिश्रण करावे. एकदल वर्गातील चाऱ्यात मका, बाजरी, ज्वारी, पॅरा गवत, नेपियर गवत, धारवाड हायबीड नेपिअर-6 आणि हायबीड नेपियर गवताचा समावेश असतो.
एकदल चाऱ्यात पिष्टमय पदार्थांचे प्रमाण जास्त, तर प्रथिनांचे प्रमाण कमी असते. द्विदल प्रकारातील हिरव्या चाऱ्यात बरसीम, लुसर्न, चवळी स्टायलो, दशरथ गवत यांचा समावेश असतो. द्विदल चारा एकदल हिरव्या चाऱ्याच्या तुलनेत जास्त पौष्टिक असतो यामध्ये प्रथिने, कॅल्शिअमचे प्रमाण जास्त असते. हिरवा चारा दिल्यामुळे जनावरांच्या कोठीपोटातील प्रोपिऑनिक आम्लाचे प्रमाण वाढते. यामुळे दूध उत्पादनात वाढ होते, तर उच्च गुणवत्तेच्या कोरड्या चाऱ्याने सिटिक आम्लाचे प्रमाण अधिक वाढते. यामुळे दुधातील फॅट उत्पादनात वाढ होते. हिरव्या चाऱ्यात प्रथिने, स्निग्ध पदार्थ, खनिजे आणि जीवनसत्त्वे अधिक प्रमाणात असतात.
हिरवा चारा चिकाच्या किंवा फुलोऱ्यात असताना जनावरांना खायला द्यावा. अशा चाऱ्यातून जास्तीत जास्त अन्नघटक मिळू शकतात. हिरवा चारा पालेदार असावा. हिरवा चारा व गवतामध्ये लवकर विरघळणाऱ्या साखरेचे प्रमाण जास्त असते. यामुळे जनावरांना हिरवा चारा दिल्यानेरवंथ करण्याच्या प्रकियेला कमी वेळ लागतो. तसेच, पचन क्रियेमध्ये प्रोपिऑनिक आम्लाचे प्रमाण वाढते आणि मिथेन वायूचे कोठीपोटातील प्रमाण कमी होते. अप्रत्यक्षरीत्या पर्यावरण संरक्षण होते. हिरव्या चाऱ्यामध्ये कॅरोटीनचे प्रमाण अधिक असते. त्यामुळे प्रजनन क्षमता चांगली राहते.
दुधाळ जनावरांसाठी वाळलेला चाऱ्याचा वापर :
वाळलेल्या चाऱ्यामध्ये ज्वारी, मका, बाजरी यांची कडबा कुट्टी, भात पेंढा, गव्हांडा आणि पर्याय नसल्यास सोयाबीनचे कुटार यांचा प्रामुख्याने समावेश होतो. वाळलेल्या चाऱ्यात 5-10 टक्के पाण्याचे प्रमाण असते. हिरव्या चाऱ्यात 70 ते 85 टक्के पाण्याचे प्रमाण असते. यामुळे जनावरांना पोट भरल्याचा समाधान वाटते. सुका चारा खाल्याने दुभत्या जनावरांच्या कोठीपोटातील सिटिक आम्लाचे प्रमाण वाढते. सिटिक आम्ल दुधातील फॅट तयार करण्याच्या प्रक्रियेशी संबंधित असल्याने कोरड्या चाऱ्यामुळे दुधातील फॅटचे प्रमाण वाढण्यास मदत होते.
पाण्याची उपलब्धता यामुळे हिवाळ्यात थंड वातावरण असते. मुबलक हिरवा आणि वाळलेला चारा. हिवाळा हा ऋतु योग्य काळजी घेतलीतर जनावरांच्या आरोग्यासाठी चांगला ऋतु आहे.
●दुधाळ जनावरांची हिवाळ्यात कशी काळजी घ्यावी?
हिवाळा हा ऋतू जनावरांच्या वाढीसाठी अत्यंत पोषक आणि उपयुक्त आहे. पाण्याची उपलब्धता यामुळे हिवाळ्यात थंड वातावरण असते. मुबलक हिरवा आणि वाळलेला चारा. हिवाळा हा ऋतु योग्य काळजी घेतलीतर जनावरांच्या आरोग्यासाठी चांगला ऋतु आहे.
– या ऋतुत जनावरांच्या चयापचयाची, शरीरक्रियांची गती कमी होऊ नये म्हणून उर्जायुक्त आहार जनावरांना देणे गरजेचे असते.
– हिवाळ्यातील गार वारे व थंडीमुळे जनावरांना फुफ्फुसदाह, श्वसनाचे विकार होतात. आहारात कॅल्शियमचे प्रमाण वाढवावे. यासाठी जनावरांचा थंडीपासून बचाव करावा.
– उबदारपणा राहण्यासाठी गोठ्यामध्ये जास्त शक्तीचे विद्युत दिवे लावावेत. गोठ्याच्या जाळीला पोते बांधावे. त्यामुळे गोठ्यामध्ये गार हवा येणार नाही.
– सकाळच्या कोवळ्या उन्हामध्ये जनावरांना बांधावे. या उन्हातून ‘ड’ जीवनसत्त्वाचा देखील पुरवठा होतो.
– जनावरांना दैनंदिन शारीरिक क्रिया व्यवस्थितपणे होण्यासाठी पाण्याची आवश्यकता असते. तेव्हा जनावरांना पुरेसे स्वच्छ पाणी पाजावे.
– पावसाळ्यात वाढीस लागलेल्या जनावरांना पोषक वातावरण, हिरवा चारा मिळत असल्यामुळे हिवाळ्यात ती धष्टपुष्ट होतात. या काळात जनावरांची क्षय, सांसर्गिक गर्भपातविषयक तपासणी करावी.
– हिवाळ्यात जनावरे माजावर येतात का, याकडे लक्ष द्यावे. जनावरांचा माज ओळखण्यासाठी सकाळी जनावरे गोठ्यात उभी राहण्यापूर्वी, तर सायंकाळी गोठ्यात परतलेली जनावरे याचे बसल्यानंतर बळस, सोट टाकतात का, निरीक्षण दररोज करावे. माजावर आलेली जनावरे लक्षात आल्यास त्यांना योग्य वेळी कृत्रिम रेतन करावे. जनावरांकडे लक्ष ठेवूनही त्यांचा माज लक्षात न आल्यास अशा गाई, म्हशींची पशू वैद्यकाकडून आरोग्य तपासणी करावी.
– या काळात गोठा जास्त धुऊ नये, मलमुत्राचा निचरा तत्काळ करावा.
– हिवाळ्यात जनावरांना थंडीपासून बचाव करण्यासाठी शरीर उबदार ठेवावे लागते. याकरिता जनावरांच्या शरीरातून जास्त प्रमाणात ऊर्जा वापरली जाते. यासाठी जनावराला जास्तीचा खुराक द्यावा लागतो. या ऊर्जेचा व्यय भरून काढण्यासाठी नेहमीच्या खुराकापेक्षा ५ ते १० टक्के जास्त प्रमाणात खुराक जनावराला द्यावा. यासोबतच योग्य मात्रेत खनिज क्षारांचा पुरवठा करावा. या काळात शिफारशीत मात्रेमध्ये मिठाचा वापर करणे उपयुक्त ठरते. याशिवाय उपलब्धतेनुसार योग्य प्रमाणात हिरवा चारा, बरसीम जनावरांना द्यावा.
– दुभत्या जनावरांना दूध उत्पादन व दैनंदिन शारीरिक गरज भागविणे या दोन उद्देशांसाठी पोषणाची आवश्यकता असते. त्यामुळे त्यांना जास्तीचा शिफारशी प्रमाणे आहार द्यावा. त्याचप्रमाणे गाभण जनावरांनादेखील गर्भाच्या विकासासाठी शिफारशीप्रमाणे योग्य प्रमाणात आहाराची गरज असते.– बहुतेक जनावरे विशेषतः म्हशी हिवाळ्यात माजावर येतात. त्यामुळे हिवाळ्यात आपल्या कळपातील जनावरांवर लक्ष ठेवावे. म्हशींमध्ये मुका माज आढळून येतो, जो की लवकर लक्षात येत नाही. यासाठी म्हशींच्या माजाकडे विशेष लक्ष द्यावे. माजावर आलेल्या जनावरांना नैसर्गिक किंवा कृत्रिम रेतन करावे.
– हिवाळ्यामध्ये गोचिड, पिसवा, खरजेचे किडे यांसारख्या बाह्य परजीवींचा प्रादुर्भाव होतो. हे बाह्य परजीवी जनावरांचे रक्तशोषण करतात. यामुळे जनावरांमध्ये पोषक द्रव्यांची कमतरता व रक्तअल्पता होते. याशिवाय हे परजीवी विविध प्रकारचे रोगजंतू वाहून नेतात. त्यामुळे रोग एका जनावरापासून दुसऱ्या जनावरांमध्ये पसरतो. यासाठी प्रतिबंधात्मक उपया करावे.
– बाह्य परजीवींपासून बचाव करण्यासाठी जनावरांना खरारा करावा. यामुळे शरीरावरील बाह्य परजीवी गळून पडतात. त्वचा चमकदार दिसते. गोठ्याच्या फटीत हे बाह्य परजीवी लपून बसतात. त्यामुळे गोठ्याच्या कानाकोपऱ्यामध्ये शिफारशीत गोचिडनाशकांची फवारणी करावी. या वेळी गोठ्यात जनावरे नसावीत.
– पावसाळ्यातील अस्वच्छ पाण्यामुळे झालेले पोटातील परजीवी कमी करण्यासाठी जंतनाशक औषधांची मात्रा जनावरांना हिवाळ्याच्या सुरवातीस द्यावी.
– वासरांना हिवाळ्यात उबदार ठिकाणी ठेवावे. थंडीचा परिणाम बघून दोहणाऱ्या व चरण्याच्या वेळेत बदल करावा.
पाण्याच्या उपलब्धतेमुळे हिवाळ्यात हवामान थंड असते. मुबलक हिरवा व सुका चारा. योग्य काळजी घेतल्यास हिवाळा हा प्राण्यांच्या आरोग्यासाठी चांगला ऋतू आहे.
अशी घ्या काळजी दुधाळ जनावरांची
हिवाळा हा अत्यंत पौष्टिक आणि दुधाळ जनावरांच्या वाढीसाठी उपयुक्त आहे. पाण्याच्या उपलब्धतेमुळे हिवाळ्यात हवामान थंड असते. मुबलक हिरवा व सुका चारा. योग्य काळजी घेतल्यास हिवाळा हा प्राण्यांच्या आरोग्यासाठी चांगला ऋतू आहे.
– या ऋतूमध्ये प्राण्यांना ऊर्जायुक्त अन्न देणे आवश्यक आहे जेणेकरून जनावरांची चयापचय आणि शरीराची कार्ये मंदावू नयेत. आहारात कॅल्शियमचे प्रमाण वाढवा. यासाठी जनावरांचे थंडीपासून संरक्षण केले पाहिजे.- गोठ्यात उबदार राहण्यासाठी उच्च शक्तीचे विद्युत दिवे लावावेत. गोण्या गोठ्याच्या जाळीला बांधाव्यात. त्यामुळे गोठ्यात थंड हवा येणार नाही.
– सकाळच्या थंड उन्हात जनावरे बांधावीत. या सूर्यापासून व्हिटॅमिन डी देखील मिळतो.
– प्राण्यांना दैनंदिन शारीरिक हालचालींसाठी पाण्याची गरज असते. त्यानंतर जनावरांना पुरेसे शुद्ध पाणी द्यावे.
– पावसाळ्यात वाढणाऱ्या जनावरांना पोषक वातावरण आणि हिरवा चारा मिळतो, त्यामुळे हिवाळ्यात ते लठ्ठ होतात. या काळात क्षरण, संसर्गजन्य गर्भपातासाठी जनावरांची तपासणी करावी. जनावरांचे वजन ओळखण्यासाठी सकाळी जनावरे गोठ्यात उभी राहण्यापूर्वी, तर सायंकाळी जनावरे गोठ्यात परतल्यानंतर, खाली बसल्यानंतर त्यांची लाळ वाहत आहे की नाही हे दररोज पहावे. भटके प्राणी दिसल्यास योग्य वेळी कृत्रिम रेतन करावे. जनावरांवर लक्ष ठेवले तरी त्यांचा ताप जाणवत नसेल तर अशा गाई-म्हशींची पशुवैद्यकाकडून तपासणी करून घ्यावी.
– या काळात गोठ्याला जास्त धुवू नये, मलमूत्र ताबडतोब बाहेर काढावे. . यासाठी प्राण्यांच्या शरीरातून मोठ्या प्रमाणात ऊर्जा वापरली जाते. त्यासाठी जनावरांना अतिरिक्त डोस द्यावा लागतो. या ऊर्जा खर्चाची भरपाई करण्यासाठी, नेहमीच्या रेशनपेक्षा 5 ते 10 टक्के जास्त रेशन जनावरांना द्यावे. यासोबतच खनिज क्षारांचा योग्य प्रमाणात पुरवठा करावा. या काळात शिफारस केलेले मीठ सेवन करणे उपयुक्त ठरते. याशिवाय बरसीम जनावरांना उपलब्धतेनुसार योग्य प्रमाणात हिरवा चारा द्यावा.
– दुग्धजन्य जनावरांना दूध उत्पादन आणि दैनंदिन शारीरिक गरज या दोन कारणांसाठी पोषण आवश्यक असते. त्यामुळे त्यांना शिफारशीनुसार अधिक आहार द्यावा. तसेच, गाभण जनावरांनाही गर्भाच्या विकासासाठी शिफारशीनुसार पुरेशा प्रमाणात अन्नाची गरज असते.
– बहुतेक प्राणी विशेषतः म्हशी हिवाळ्यात चरायला येतात. त्यामुळे हिवाळ्यात तुमच्या कळपातील प्राण्यांवर लक्ष ठेवा. मुका माज म्हशींमध्ये आढळतो, जो लवकर लक्षात येत नाही. यासाठी म्हशींकडे विशेष लक्ष द्यावे. कुरणात येणाऱ्या जनावरांसाठी नैसर्गिक किंवा कृत्रिम रेतन करावे.
– गोचीड, पिसू, खरुज या बाह्य परजीवींचा हिवाळ्यात प्रादुर्भाव होतो. हे एक्टोपॅरासाइट्स प्राण्यांचे रक्त खातात. यामुळे जनावरांमध्ये पोषक तत्वांची कमतरता आणि अशक्तपणा येतो. याशिवाय हे परजीवी विविध प्रकारचे रोगजनक वाहून नेतात. त्यामुळे हा आजार एका प्राण्यापासून दुसऱ्या प्राण्यात पसरतो. यासाठी प्रतिबंधात्मक उपाययोजना कराव्यात.- बाह्य परजीवी टाळण्यासाठी प्राण्यांवर उपचार करावेत. त्यामुळे शरीरावरील बाह्य परजीवी गळून पडतात. त्वचा तेजस्वी दिसते. हे बाह्य परजीवी गोठ्याच्या भेगांमध्ये लपतात. त्यामुळे गोठ्याच्या कोपऱ्यांवर शिफारस केलेल्या कीटकनाशकांची फवारणी करावी. यावेळी गोठ्यात जनावरे नसावीत.
– पावसाळ्यात अशुद्ध पाण्यामुळे पोटात होणारे परोपजीवी कमी करण्यासाठी हिवाळ्याच्या सुरुवातीला जनावरांना जंतनाशक औषधांची मात्रा द्यावी.- वासरांना गोठ्यात ठेवावे. हिवाळ्यात एक उबदार जागा. थंडीचा परिणाम पाहून चरण्याच्या व चरण्याच्या वेळेत बदल करावा.
गाई-म्हशी ना कमी दूध देण्याचे कारण काय?
दही खाण्याचे फायदे कोणते आहेत ?
अश्वगंधा संपूर्ण माहिती, केसांसाठी किती आहे उपयुक्त बघा
कीटकनाशक उत्पादक कंपन्यांना गृह आणि सहकार मंत्रीचा मोठा झटका, अॅग्रो केमिकल उद्योजक अस्वस्थ का झालेत