शेवंती
शेवंती हे फूल गुलाब नंतर अत्यंत महत्त्वाचे फुल आहे. शेवंती या फुलाला फुलांची राणी असे म्हणतात. कारण या फुलाचा रंग, आकार व उमलण्याची पद्धत इतर फुलांपेक्षा फार वेगळी आहे. चिन शेवंतीचे उगमस्थान जरी असले तरी शेवनतिचा जगभरात प्रसार जपानमधून झालेला आहे. या लेखात आपण शेवंतीचे लागवडीच्या तंत्रज्ञानाविषयी माहिती घेऊ.
शेवंती मदं सुगंधाची, आर्कषक रंगाची तसेच नाजूक पाकळ्याचे फुल आहे. ते देवपुजेसाठी सुध्दा वापरले जाते.
शेवंतीच्या गावठी (मूळ) जाती तसेच कलमीजाती सुध्दा आढळतात. शेवंतीला बारमाही फुले येणार्याही जाती आहेत. तसेच मोठ्या आकाराचे व बटन शेवंती सुध्दा उपलब्ध आहेत. हे एक व्यापारी उत्पादन देणारे पिक असल्यामुळे याचे शेतीत भरपूर प्रमाणात लागवडही करतात. यामुळे त्यात अनेक जाती तयार झाल्या आहेत व होत राहतील. तसेच याचे घराच्या बागेतही लागवड केली जाते. त्यामुळे याच्या मुळ जाती टिकून राहतात अथवा त्या विकसीत होत जातात.
नर्सरीतून आणलेले शेवंती हे काही काळच फुल देतात. त्यानंतर ते फुल देत नाही. तर काही जाती एकदा लागवड केल्या की सासत्याने अथवा कालातंराने ट्प्याटप्प्यात फुल देत राहतात.
गावठी अर्थात मुळ जातीच्या शेवंतीच झुडूप उपलब्ध असल्यास त्याच्या फांदीपासून आपल्याला नव्याने रोप तयार करता येते. अथवा यांच्या फुलांमधे बियाणे असतात. ते सुध्दा रूजवून रोपे तयार करता येतात. शक्यतो नर्सरीतील शेवंतीच्या झाडाचे फांद्या काढून अथवा फुलांचे बियाणे तयार होत नाही. गावठी शेवंतीचेच फुलांचे अथवा फांदयांचे रोपे तयार करता येतात.
गावठी शेवंतीचे काडीपेटीपेक्षा अधिक जाडीची फांदी कापून त्यास वाळूत अथवा भुसभुशीत मातीत लावता येते. अर्थात यासाठी छोट्या काळ्या रंगाच्या नर्सरी बॅग्ज वापराव्यात.
शेंवतीला अधिक ऊन चालत नाही. तापमान कमी असल्याच्या कालावधीत म्हणजे नोव्हेंबर ते माहे फेब्रुवारी दरम्यान भरपूर फुले येतात.
शेवंतीला उत्तम पाण्याचा निचरा होणाऱ्या जागेची गरज असते अथवा पॉटींग मिक्स लागते.
कुंडीत अथवा मातीत जास्त पाणी झाल्यास त्याची मुळे सडण्याची दाट शक्यता असते. शेवंतीचे झाडांचे दरवर्षी रिपॉटींग करावे. म्हणजे नव्याने फुटवे येतात. तसेच यास जिवामृत, कांदापाणी यांचा वापर करावा. शेणखत असल्यास उत्तम…
शेवंती लागवड तंत्रज्ञान :
शेवंती पिकासाठी उत्तम जमिनीची निवड सतत फायदेशीर ठरते. ज्या जमिनीचा सामू साडेसहा ते सात आहे, अशा जमिनी लागवडीसाठी उत्तम असतात. मध्यम, हलकी, पाण्याचा उत्तम निचरा होणारी भरपूर सेंद्रिय पदार्थ असलेली जमीन निवडावी. पावसाळ्यात शेतात जास्त काळ पाणी साठून राहिल्यास उभे पीक नुकसानीत जाते. म्हणजेच पाण्याचा चांगला निचरा न होणारी जमीन या पिकास उपयोगी नाही. म्हणून शेवंतीसाठी अत्यंत भारी जमीन निवडू नये. हवामान : शेवंती हे लहान दिवसांचे पीक आहे. अर्थातच शेवंतीला फुले येण्यासाठी लहान दिवस व कमी तापमानाची गरज असते. सुरवातीच्या वाढीच्या काळात भरपूर सूर्यप्रकाश व मोठा दिवस असणे आवश्यक आहे. शेवंतीच्या वाढीसाठी २० ते ३०अंश से., तर फुले येण्यासाठी १० ते १७ अंश सें. तापमानाची आवश्‍यकता असते. शेवंतीची सुरवातीची वाढ जोमात झाल्यास उत्पादन भरपूर व उत्तम मिळते. अधिक आर्द्रता व भरपूर सतत पडणारा पाऊस या पिकाला आवश्यक नाही. हलका ते मध्यम पडणारा पाऊस शेवंतीसाठी उत्तम ठरतो. सतत पडणाऱ्या पावसामुळे शेवंती मूळबुजव्या रोगास बळी पडते.
लवकर फुले लागत असल्यास शेवंतीची लागवड साधारणतहा एप्रिल-मे महिन्यात जेथे पाण्याची सोय आहे अशा ठीकणी करावी. ज्या ठिकाणी शेवंतीची लागवड ही पावसाच्या पाण्यावरच होते अशा ठिकाणी जून-जुलै महिन्यात लागवड करावी. लागवड 60 सेंटिमीटर अंतरावर सरी-वरंबे पाडून सरीच्या दोन्ही बाजूंना प्रत्येक ओळीत 30 सेंटिमीटर अंतर ठेवून करावी.
झाडांना सकाळचा सूर्यप्रकाश 4 ते 5 तास लागतो म्हणून तुम्ही त्यांना दक्षिणेकडे असलेल्या खिडकीच्या बाहेर अथवा जवळ ठेवू शकता. झाडाला भरपूर पाणी द्यावे लागते म्हणून रोज पाणी देण्याचा सल्ला दिला जातो. जास्त पाणी दिल्यास रूट कुजण्याची शक्यता असते. चांगला निचरा होणारी कंपोस्ट माती वापरा.
शेवंती जाती :
जगात शेवंतीच्या १५ ते २० हजार जाती असून, भारतात सुमारे ५०० जाती आढळतात. महाराष्ट्रात सोनाली तारा, बग्गी, झिप्री, राजा, पांढरी व पिवळी रेवडी, शरदमाला, बंगळूर व रतलाम चंद्रमा इत्यादी जाती लागवडीस आहेत.
जवळच्या बाजारपेठेसाठी पोत्यांचा उपयोग पॅकिंगसाठी करतात.
शेवंती पीक संरक्षण :
शेवंतीवर मर व पानावरील ठिपके हे प्रमुख दोन रोग आढळतात. मर रोगाचा प्रादुर्भाव पिकाच्या वाढीच्या सुरवातीच्या कालावधीपासून ते फुले येण्याच्या कालावधीपर्यंत कधीही होऊ शकतो. प्रादुर्भावामुळे झाडांची खोडे तपकिरी होऊन पाने पिवळी पडून निस्तेज व मऊ होतात. काही दिवसांत झाड मरते. मर रोगाच्या प्रभावी नियंत्रणासाठी झाडाच्या मुळाशी मॅंकोझेब ०.२ टक्के प्रमाणात अथवा कॉपर ऑक्‍सी क्‍लोराईड ०.३ टक्के प्रमाणात द्रावण ओतावे. पावसाळी दमट हवामानात पानांवरील ठिपके असा रोग दिसून येतो. या रोगाचा प्रादुर्भाव जमिनीलगतच्या पानांवर होतो. पानांवर काळपट तपकिरी गोलाकार ठिपके पडतात. ते हळूहळू मोठे होतात. परिणामी, संपूर्ण पान करपते. या रोगाचा प्रसार बुंध्याकडून शेंड्याकडे होत जातो. वेळीच सावध न झाल्यास कळ्या व फुलेदेखील या रोगाला बळी पडतात. रोगाच्या प्रभावी नियंत्रणासाठी मॅंकोझेब ०.२ टक्के अथवा कार्बेनडॅझीम ०.१ टक्के, क्‍लोरोथॅलोनील ०.२ टक्के यापैकी बुरशीनाशकांची आलटून पालटून गरजेनुसार १० ते १५ दिवसांच्या अंतराने फवारणी करावी. शेवंतीवर मावा व फूलकिडे या किड्यानचा प्रादुर्भाव दिसतो. या किडी पाने व फुलांना उपद्रव करतात, त्यामुळे फुलांची गुणवत्ता बिघडते. शिफारसीप्रमाणे त्यांचे नियंत्रण करावे. पानाच्या खालच्या बाजूने जाळ्या तयार करून पाने गुंडाळणारी कोळी कीडही आढळते. पाण्यात विरघळणारे गंधक तीन ग्रॅम प्रति लिटर पाणी या नुसार फवारणी करावी. अंगावर केस असणाऱ्या अस्वल अळीचा प्रादुर्भाव शेवंतीवर पावसाळ्यात आढळतो. हे कीडे पाने खाते व पिकाचे अधिक प्रमाणात नुकसान करते. क्विनॉलफॉस दोन मिली प्रतिलिटरया प्रमाणात पाण्यात मिसळून फवारल्यास किड्यांवर नियंत्रण मिळवले जाते.
● शेवंती फुले उपयोग कोणते?
1)शेवंतीची पाने गरम पाण्यात टाका. या पानांचा रस प्यायल्याने हृदयविकाराचा धोका कमी होतो.
२. या फुलांचा काढा बनवून प्यायल्याने पीरियड्स प्रॉब्लेममध्ये आराम मिळतो.
●शेवंती फुलवण्यासाठी कोणते औषध वापरावे?
शेवंतीच्या उत्तम वाढीसाठी व दर्जेदार उत्पादनासाठी
लागवडीआधी जमीन तयार करताना हेक्‍टरी २५ ते ३० टन शेणखत जमिनीत मिसळावे. लागवडीच्या टाईमात १५०ः २००ः २०० टन शेणखत जमिनीत मिकस करावे, लागवडीच्या वेळी हेक्‍टरी १५०ः २००ः २०० किलो नत्र-स्फुरद-पालाश तर लागवडीनंतर एक ते दीड महिन्याने १५० किलो नत्र हेक्‍टरी यानुसार द्यावे.
पाणी व्यवस्थापन :
लागवड उन्हाळी हंगामात करावयाची असल्याने पिकास पाण्याचा ताण पडणार नाही याची काळजी घ्यावी. लागवडीपासून ते पाऊस सुरू होईपर्यंत पाच ते सात दिवसांच्या अंतराने नियमित पाणी द्यावे. त्यानंतर गरजेप्रमाणे पाणी द्यावे. फुले येण्याच्या व फुलण्याच्या काळात पाण्याचा ताण होणार नाही याची दक्षता घ्यावी. हिवाळी हंगामात १२ ते १५ दिवसांनी जमिनीच्या मगदुराप्रमाणे जरूर तेवढे पाणी द्यावे. जरुरीपेक्षा जास्त पाणी देऊ नये. जास्त झालेले पाणी खोडाच्या तळाशी सरीत साचून राहिल्यास मूळकुज रोग होतो. म्हणून पावसाळ्याच्या पाण्याचा योग्य निचरा होईल अशी व्यवस्था करावी.
●शेवंती पीक फवारणी
क्रायसॅन्थेमम्स वाढविण्यासाठी इष्टतम माती पाण्याचा निचरा होणारी वालुकामय माती आहे . जेथे पाणी साचण्याचा धोका आहे अशा मातीत टाळा. ते जमिनीत 6.5 ते 7.5 पीएच श्रेणीमध्ये चांगले वाढते. क्रायसॅन्थेमम रोपे कोणत्याही प्रकारच्या मातीमध्ये लागवड करता येतात, जरी ते थेट सूर्यप्रकाशात सर्वोत्तम कामगिरी करतात
●शेवंती फुले ताजी कशी ठेवावी?
फुलांचा ताजेपणा हा तेथील भौगोलिक परिस्थिती, वातावरण, उष्ण/दमट/कोरडे हवामान, याबरोबरचत्या फुलाचा आकार, फुलाचं स्वतःचं आयुष्य, फुलांचा हंगाम, फुलभोवतीचं सूक्ष्म वातावरण (नैसर्गिक/शेडनेटमधील या अर्थानं), फुल तोडणीची वेळ अश्या विविध बाबींवर अवलंबून असतो.
आज फुलांचा वापर विशेषतः मोठ्या शहरात अधिकच वाढल्याने फुलशेतीला सुगीचे दिवस आले आहेत, विदेशात तर दैनंदिन जीवनात सुद्धा फुलांना अत्यंत महत्व असल्याने फुलांना चांगली किंमत मिळते, त्यासाठी फुलांची काळजी घेणे फार आवश्यक ठरते.
सामान्यपणे फुलांचे मोकळी फुले व दांड्याची फुले असे दोन प्रकार आढळतात.
सुटी फुले उदा. शेवंती, मोगरा, जाई, जुई, कॅलेंडुला, लिली ही लवकर खराब होत असल्याने शक्यतो जवळपास च्या बाजारात दररोजच्या वापरासाठी ही फुले वापरली जातात. तर दांड्याची फुलं जसे गुलाब, ग्लाडिओलस, जरबेरा व निशिगंध यांसारखी फुलं १० ते १२ दिवसापर्यंत टिकत असल्याने दूरवर निर्यात केली जातात.
फुलं तोडताना सर्वसामान्य उपाययोजना म्हणजे
◆ फुलं शक्यतो सकाळी अथवा संध्याकाळी उशिरा तोडावीत.
◆ मोगरा, शेवंती व गिलार्डीया अशी मोकळी फुलं तोडल्याऐवजी खुडावीत, खुडताना फुलांच्या देठाखाली अर्धा इंच दूर खुडवीत म्हणजे फुलं लवकर सुकणार नाहीत.
◆ फुलं तोडल्यानंतर लगेचच सावलीत थंड जागेत ठेवावी.
◆ सुटी फुलं लवकर सुकतात म्हणून ही फुलं शक्यतो त्याच दिवशी तोडून, साखरेच्या पोत्यात (प्लास्टिकच्या नव्हे) हळुवार भरून त्यांवर पाणी शिंपडून लगेचच विक्रीसाठी न्यावीत, जेणेकरून फुलं ताजी रहतील व भाव चांगला मिळेल.
◆ गुलाब, जरबेरा, निशिगंध, ग्लाडिओलस सारखी फुले दांडीसोबत तोडली जातात, त्यासाठी धारदार चाकूचा वापर करावा, सिकेटर ने तोडू नयेत त्याने दांडी पिचल्या सारखी होऊन फुलांची प्रत, जिवाणूंचा प्रादुर्भाव होऊ शकतो.
◆ चाकूने कापताना दांडीला तिरपा काप द्यावा, जेणेकरून तिरप्या भागामुळे पाणी शोषून घ्यायला जास्त जागा उपलब्ध झाल्याने फुल जास्त पाणी शोषून घेईल व ताजेतवाने राहील.
शेवंती
शेवंती हे फूल गुलाब नंतर अत्यंत आवश्यक फुल आहे. शेवंती या फुलाला फुलांची राणी असे म्हणतात. कारण या फुलाचा रंग, आकार व उमलण्याची पद्धत इतर फुलांपेक्षा फार वेगळी आहे. चिन शेवंतीचे उगमस्थान जरी असले तरी शेवनतिचा जगभर प्रसार जपानमधून झालेला आहे. या लेखात आपण शेवंतीचे लागवडीच्या तंत्रज्ञानाविषयी माहिती घेऊ.
शेवंती मदं सुगंधाची, आर्कषक रंगाची तसेच नाजूक पाकळ्याचे फुल आहे. ते देवपुजेसाठी सुध्दा वापरले जाते.
शेवंतीच्या गावठी (मूळ) जाती तसेच कलमीजाती सुध्दा आढळतात. शेवंतीला बारमाही फुले येणार्याही जाती आहेत. तसेच मोठ्या आकाराचे व बटन शेवंती सुध्दा उपलब्ध आहेत. हे एक व्यापारी नफा देणारे पिक आहे त्यामुळे याची शेतीत मोठ्या प्रमाणात लागवडही करतात. यामुळे त्यात अनेक जाती तयार झाल्या आहेत व होत राहतील. तसेच याचे घराच्या बागेतही लागवड केली जाते. त्यामुळे याच्या मुळ जाती टिकून राहतात अथवा त्या विकसीत होत जातात.
नर्सरीतून आणलेले शेवंती हे काही काळच फुल देतात. त्यानंतर ते फुल देत नाही. तर काही जाती एकदा लागवड केल्या की सासत्याने अथवा कालातंराने ट्प्याटप्प्यात फुल देत राहतात.
गावठी अर्थात मुळ जातीच्या शेवंतीच झुडूप उपलब्ध असल्यास त्याच्या फांदीपासून आपल्याला नव्याने रोप तयार करता येते. अथवा यांच्या फुलांमधे बियाणे असतात. ते सुध्दा रूजवून रोपे तयार करता येतात. शक्यतो नर्सरीतील शेवंतीच्या झाडाचे फांद्या काढून अथवा फुलांचे बियाणे तयार होत नाही. गावठी शेवंतीचेच फुलांचे अथवा फांदयांचे रोपे तयार करता येतात.
गावठी शेवंतीचे काडीपेटीपेक्षा अधिक जाडीची फांदी कापून त्यास वाळूत अथवा भुसभुशीत मातीत लावता येते. अर्थात यासाठी छोट्या काळ्या रंगाच्या नर्सरी बॅग्ज वापराव्यात.
शेंवतीला अधिक ऊन चालत नाही. तापमान कमी असल्याच्या कालावधीत म्हणजे नोव्हेंबर ते माहे फेब्रुवारी दरम्यान भरपूर फुले येतात.
शेवंतीला उत्तम पाण्याचा निचरा होणारी जागा लागते अथवा पॉटींग मिक्स लागते.
कुंडीत अथवा मातीत जास्त पाणी झाल्यास त्याची मुळे सडण्याची दाट शक्यता असते. शेवंतीचे झाडांचे दरवर्षी रिपॉटींग करावे. म्हणजे नव्याने फुटवे येतात. तसेच यास जिवामृत, कांदापाणी यांचा वापर करावा. शेणखत असल्यास उत्तम…
शेवंतीचे महत्त्व :
महाराष्ट्रात विशेषतः दसरा, दिवाळी, नाताळ व लग्नसराईत शेवंतीच्या फुलांना प्रचंड मागणी असते. मनाला मोहून देणारा मंद सुगंध या गुणधर्मामुळे शेवंतीची फुले विशेष लोकप्रिय आहेत. त्यामुळे या फुलांचा उपयोग मोठ्या प्रमाणावर हार, वेण्या, माळा, गुच्छ बनवण्यासाठी करतात. शिवाय फुलदाणी ठेवण्यासाठीही वापर होतो. शेवंतीच्या जास्त आकाराची फुले मोठ्या शहरांतील प्रमुख हॉटेल्समध्ये कट फ्लॉव्हर्स म्हणून सजावटीकरीता वापरली जातात. या कारणांमुळे शेवंतीचे व्यापारी महत्त्व अधिकच वाढत आहे.लागवड तंत्रज्ञान : शेवंती पिकासाठी उत्तम जमिनीची निवड नेहमीच उपयुकत्त ठरते. ज्या जमिनीचा सामू साडेसहा ते सात आहे, अशा जमिनी लागवडीसाठी उत्तम असतात. मध्यम, हलकी व पाण्याचा चांगला निचरा होणारी भरपूर सेंद्रिय पदार्थ असलेली जमीन निवडावी. पावसाळ्यात शेतात जास्त काळ पाणी साठून राहिल्यास उभे पीक नुकसानीत जाते. म्हणजेच पाण्याचा चांगला निचरा न होणारी जमीन या पिकाला योग्य नाही. म्हणून शेवंतीसाठी अत्यंत भारी जमीन निवडू नये. हवामान : शेवंती हे लहान दिवसांचे पीक आहे. अर्थातच शेवंतीला फुले येण्यासाठी लहान दिवस व कमी तापमानाची गरज असते. सुरवातीच्या वाढीच्या काळात भरपूर सूर्यप्रकाश व मोठा दिवस असणे आवश्यक आहे. शेवंतीच्या वाढीसाठी २० ते ३०अंश से., तर फुले येण्यासाठी १० ते १७अंश सें. तापमानाची आवश्‍यकता असते. शेवंतीची सुरवातीची वाढ जोरदार झाल्यास उत्पादन भरघोस व दर्जेदार मिळते. अधिक आर्द्रता व भरपूर सतत पडणारा पाऊस या पिकाला चांगला ठरत नाही. हलका ते मध्यम पडणारा पाऊस शेवंतीसाठी उत्तम ठरतो. दीर्घकाळ पडणाऱ्या पावसामुळे शेवंती मूळबुजव्या रोगाच प्राधुर भाव होतो.
लवकर फुले लागत असल्यास शेवंतीची लागवड साधारणतहा एप्रिल-मे महिन्यात जेथे पाण्याची सोय आहे अशा ठिकाणी करावी. ज्या ठिकाणी पावसाच्या पाण्यावरच लागवड होते अशा ठिकाणी जून-जुलै महिन्यात लागवड करावी. लागवड ही 60 सेंटिमीटर अंतराणे सरी-वरंबे पाडून सरीच्या दोन्ही बाजूंना प्रत्येक ओळीत 30 सेंटिमीटर अंतर ठेवून करावी.
झाडांना सकाळचा सूर्यप्रकाश 4 ते 5 तास लागतो म्हणून तुम्ही त्यांना दक्षिणेकडे असलेल्या खिडकीच्या बाहेर अथवा जवळ ठेवू शकता. झाडाला भरपूर पाणी द्यावे लागते म्हणून रोज पाणी देण्याचा सल्ला दिला जातो. जास्त पाणी दिल्यास रूट कुजण्याची शक्यता असते. चांगला निचरा होणारी कंपोस्ट माती वापरा.
शेवंती लागवडीसाठी जमीन :
लागवडीसाठी प्रथमतः जमीन उभी-आडवी नांगरून, कुळवून भुसभुशीत करावी. जमीन तयार करताना हेक्‍टरी २५ ते ३० टन उत्तम कुजलेले शेणखत जमिनीत मिसळावे. जमिनीच्या उताराला आडव्या ६० सेंमी अंतरावर सऱ्या पाडून वाफे तयार करावेत. लागवडीकरीता मागील हंगामातील शेवंती पिकाच्या चांगल्या काश्‍या वापराव्यात. लागवड ही सरीच्या दोन्ही बाजूस ३० सेंमी अंतराने बगलेत करावी. लागवड शक्यतो दुपारचे ऊन्ह कमी झाल्यावर करावी, म्हणजे रोपांची मर होत नाही.
●शेवंती फुले शेती कशी करावी?
काही शेतकरी शेवंतीची लागवड करताना वरंब्याच्या मधोमध ग्लॅडिओलस या पिकाची लागवड करतात व सरीच्या दोन्ही बाजूंना शेवंती लावतात. ग्लॅडिओलसची फुले 2-3 महिन्यांत निघून आल्यानंतर त्यांचे कंदही चांगले पोसले जातात व नंतर शेवंतीची फुले काढणीस येतात. अर्थात एकाच वेळी एकाच शेतात दोन पिकेही घेता येतात.
● शेवंती फुले उपयोग कोणते?
1)शेवंतीची पाने गरम पाण्यात टाका. या पानांचे रस प्यायल्याने हृदयविकाराचा त्रास देखील कमी होतो.
२. या फुलांचा काढा बनवून प्यायल्याने पीरियड्स प्रॉब्लेममध्ये आराम मिळतो.
●शेवंती फुलवण्यासाठी कोणते औषध वापरावे?
शेवंतीच्या उत्तम वाढीसाठी व दर्जेदार उत्पादनासाठी लागवडीपूर्वी जमीन तयार करताना हेक्‍टरी २५ ते ३० टन शेणखत जमिनीत मिसळावे. लागवडीच्या वेळी १५०ः २००ः २०० टन शेणखत जमिनीत मिसळावे, लागवडीच्या वेळी हेक्‍टरी १५०ः २००ः २०० किलो नत्र-स्फुरद-पालाश तर लागवडीनंतर एक ते दीड महिन्याने १५० किलो नत्र हेक्‍टरी याप्रमाणात द्यावे.
शेवंती पाणी व्यवस्थापन :
लागवड उन्हाळी हंगामात करावयाची असल्याने पिकास पाण्याचा ताण पडणार नाही याची काळजी घ्यावी. लागवडीपासून पाऊस सुरू होईपर्यंत पाच ते सात दिवसांच्या ठराविक अंतराने पाणी द्यावे. त्यानंतर गरजेप्रमाणे पाणी द्यावे. फुले येण्याच्या व फुलण्याच्या काळात पाण्याचा ताण होणार नाही याची दक्षता घ्यावी. हिवाळी हंगामात १२ ते १५ दिवसांनी जमिनीच्या मगदुराप्रमाणे जरूर तेवढे पाणी द्यावे. जरुरीपेक्षा जास्त पाणी देऊ नये. जास्त झालेले पाणी खोडाच्या तळाशी सरीत साचून राहिल्याने मूळकुज रोग होतो. म्हणून पावसाळ्याच्या पाण्याचा योग्य निचरा होईल अशी व्यवस्था करावी.